سرمایه چیست؟

بدن و قوا و استعداداها ، بطور کلی جان و مال انسان همه « سرمایه هائی » هستند که باید آنها را بکار انداخت و از آنها نفع گرفت. گروهی ، این سرمایه های نفیس زندگی و عمر را از دست می دهند و در برابر آن مالی مختصر یا بسیار ، خانه ای محقر یا کاخی زیبا ، فراهم می سازند. گروهی دیگر ، تمام سرمایه را برای رسیدن به مقامی از دست می دهند. گروهائی ، آن را در مسیر عیش نوش و لذات زودگذر مادی از دست می دهند.

هم? اینها سرمایه اند ولی برخی از آنها ، سرمای? زودگذر و برخی دیگر ماندگار و باارزش. مسلما هیچ یک از اینها نمی تواند بهای آن سرمای? عظیم باشد[1].

سرمایه دار کیست؟

از نظر جهانبینی اسلام ، دنیا بازار تجارت است و مردم در آن معامله گر. فروشنده ، مردم اند و خریدار خداوند. متاعِ معامله ، جان و مال است. بدون تردید هر سال و ماه و روز و ساعت و دقیقه و ثانیه ای که از عمر انسان می گذرد ، مقداری از سرمایه را از دست داده است[2]. در برابر آنچه از دست می دهد ، چه چیز دریافت می کند؟ این مال و جان را به چه کسی می فروشد؟ به چه کسی بفروشد سود می کند؟ در مقابلش چه چیز دریافت کند سود می برد؟

برخی در این بازار سود می برند و سرمایه جمع می کنند ، برخی هم ضرر ، همانگونه که در حدیثی از امام هادی «علیه السلام » می خوانیم: « الدّنیا سوق ربح فیها قوم و خسر آخرون[3] » « دنیا بازاری است که جمعی در آن سود می برند و جمع دیگری زیان ».

اما کسی که می خواهد سرمایه دار واقعی شود ، در تهی? نوع جنس و انتخاب مشتری باید دقت کند. در قرآن کریم می فرماید: « ان الله اشتری من المؤمنین انفسهم و اموالهم بان لهم الجنة [4] » در این آیه « خداوند» خود را « خریدار» و « مؤمنان » را « فروشنده » ، و بهای معامله را ، اینگونه معرفی می کند. « أنّه لیس لأنفسکم ثمن إلاّ الجنّة فلا تبیعوها ألاّ بها » « برای وجود شما ، بها و قیمتی جز بهشت نیست ، مبادا آن را به کمتر از آن بفروشید [5] ». بنابراین اگر سرمایه های بزرگ خود ( عمر و مال ) را به غیر از خدا به کس دیگر بفروشیم ، در این بازار ضرر کرده ایم ، به این دلیل که:

 1- خدا تنها تاجری است که ، سرمایه های کم انسان را نیز خریداری می کند: « فمن یعمل مثقال ذرّة خیرا یره[6] ». 2- عیوب جنس را اصلاح می کند و رسوا نمی سازد [7] .

3- از سوی دیگر ، بهای عظیم ( بهشت ابدی ) را در برابر آن می پردازد « خالدین فیها [8] ».

4- پاداش را چند برابر می دهد « اضعافا مضاعفة [9] » ، گاه ده برابر و گاه تا هفتصد برابر و گاه بیشتر « فی کلّ سنبلة مائة حبّة و الله یضاعف لمن یشاء [10] » و همان گونه که در دعا از امام صادق « علیه السلام » وارد شده است: « یا من یقبل الیسیر و یعفو عن الکثیر [11]» « ای خدائی که حسنات کم را می پذیری و گناهان بسیار را می بخشی ».

5- در معامله با خدا ، سود یقینی و قطعی است « وعدا علیه حقّا » و یا می فرماید: « و من اوفی بعهده من الله [12]».

6- در مزایده با خداوند هر چه هست حقّ و به سود انسان است ، بر خلاف دیگران که یا قصد جدّی نیست یا بی انگیزه و دروغ است ، یا غلّو ، یا از روی هوس و یا برای طرد کردن رقیب است[13].

7- بالاترین رستگاری تنها در سایه ی معامله با خداوند است « ذالک هو الفوز العظیم [14] » چرا که در دعای « ماه رجب » از امام صادق « علیه السلام » می خوانیم: « خاب الوافدون علی غیرک و خسر المتعرّضون إلاّ لک [15] » « آنها که بر غیر تو وارد شوند ، مأیوس خواهند شد ، و آنها که به سراغ غیر تو آیند ، زیانکارند ».

معنی ضرر و سود

به عقید? قرآن کریم ، خسارت مال ، قابل جبران است ، اما خسارت در انسانیت ، بالاترین خسارتها است و قابل جبران نیست[16] . « ان الخاسرین الّذین خسروا انفسهم [17] » و هم? انسانها را در معرض ضرر و زیان می داند و می فرماید: « إنّ الانسان لفی خسر » ترجمه: « انسانها همه در زیانند ». فخر رازی در تفسیر این آیه ، سخنی را نقل می کند که حاصلش چنین است: « یکی از بزرگان پیشین می گوید: معنی این سوره را من از مرد یخ فروشی آموختم ، او فریاد می زد و می گفت: « ارحموا من یذوب رأس ماله ارحموا من یذوب رأس ماله! » « به کسی که سرمایه اش ذوب می شود رحم کنید ، به کسی که سرمایه اش ذوب می شود رحم کنید! ».

پیش خود گفتم ، این است معنی « انّ الانسان لفی خسر » عصر و زمان بر او می گذرد ، عمرش پایان می گیرد ، و ثوابی کسب نمی کند و در این حال زیانکار است[18].

آی? مورد بحث می گوید: هم? کسانیکه در این بازار ، عمر خود را به هوسهای خود یا دیگران بفروشند ، در این بازار بزرگ خسارت سنگین کرده اند که قرآن چنین تعبیراتی در مورد آنها دارد[19] :

- تجارت بد انجام داده اند « بئسما اشتروا به انفسهم [20] ».

- تجارتشان سودی ندارد « فما ربحت تجارتهم [21]».

- زیان کردند « خسروا انفسهم [22] ».

- زیان آشکار کردند « خسرانا مبینا [23] ».

- در زیان غرق شدند « لفی خسر[24] ».

قرآن کریم تنها راه جلوگیری از ضرر و زیان را موارد ذیل معرفی می کند:

1- ایمان بیاورند و سعی در جلب رضای خدا باشند « آمنوا [25] ».

2- نجات از خسارت زمانی است که انسان در صدد انجام کارهای نیک باشد گرچه موفق به انجام آنها نشود [26] « عملوا الصالحات [27] ».

3- مؤمن نباید تنها به فکر خود باشد ، بلکه در فکر رشد و تعالی دیگران نیز باشد[28] « تواصوا بالحقّ[29] ».

4- در راه حق ، تنها ایمان برای به مقصد رسیدن کافی نیست ، بلکه باید خود و دیگران را به صبر و استقامت و پایداری توصیه کرد « و تواصوا بالصبر ».

نتیجه: اگر انسان خود را تحت تربیت الهی قرار ندهد و تسلیم فرمان او نگردد ، و جان و مال خود را به غیر از خدا با کس دیگری معامله کند ، ضرری غیر قابل جبران کرده است

معنای صلوات بر آن حضرت این است که: خدایا رحمتت را بر پیامبر و آل او نازل فرما . وقتی رحمتت بر حضرت نازل شد به دیگران هم می رسد چون او مجرای « فیض »است واگر بخواهد خیری به دیگران برسد باید به عنوان رحمت خاصه، نخست بر حضرت نازل شود و سپس به دیگران برسد .

امیرالمومنین علی«علیه السلام» می فرماید:

دعا حاجت خود را محفوف[1] به صلوات بر رسول خدا کنید زیرا صلوات بر حضرت دعایی مستجاب است و چون به همراه صلوات حاجت خود را خواسته اید خداوند سبحان چنین نیست که یکی از دو حاجت را برآورد دیگری را رد کنند[2].

امام سجاد «علیه السلام» در صحفیه سجادیه ، روش دعا کردن و حاجت خواستن را به ما می آموزد در بسیاری از فقرات ادعیه آن حضرت ، صلوات به چشم می خورد ، هر مطلبی را که از خدا می خواهد قبل یا بعدش صلوات است چون خدا در پرتو صلوات دعای همراه آن را نیز مستجاب می کند .

صلواتی را که خدا و فرشتگانش بر پیامبر می فرستند بر مومنان نیز می فرستند مؤمن به جایی می رسد که خداوند  سبحان و فرشتگان بر او صلوات می فرستند! در سوره احزاب هر دو مسئله بازگو شده است  یعنی هم صلوات خداوند و ملائکه بر پیامبر و هم صلوات خداوند و فرشتگان بر مومنان .

صلوات خداوند ، که صفت فعل اوست همان نورانی کردن است ، قول خداوند همان فعل اوست همان نورانی کردن است ، قول خداوند همان فعل خداست وقتی توفیقی نصیب انسان شد که در فضای دلش تاریکی احساس نکرد بلکه نورانیتی دیده معلوم می شود صلوات الهی و فرشتگان نصیب او شده است .

خداوند متعال در تجلیل از پیامبر (صلی الله علیه وآله و سلم ) می فرماید:

«ان الله و ملائکته یصلون علی النبی یا ایها الذین آمنوا صلوا علیه و صلموا تسلیما[3]».

وقتی خداوند بخواهد بر پیامبر عظیم الشأن (صلی الله علیه وآله وسلم) صلوات بفرستد همه فرشتگان را همراه خود ذکر می کنند مثل این که وقتی مهمان عزیزی وارد شهری می شود و شخصیتی بخواهد از او به نحو احسن تجلیل کند با همه دوستان و آشنایانش به دیدار او می روند .

لیکن خداوند متعال در تجلیل از مؤمنان و صلوات بر آنان می فرماید:

«هو الذی یصلی علیکم و ملائکة[4]...»

یعنی خداوند جدا و فرشتگان جدا بر مؤمنان درود می فرستند تفاوت دیگر در این است که درباره پیامبر فرمود که ما بر او صلوات می فرستیم تا او را از ظلمت ها خارج و به نور برسانیم .

زیرا او خود نور است و مصداق کامل « و جعلناک نورا یمشی به فی الناس[5]».

ولی درباره مومنان می فرماید: خداوند بر شما درود می فرستد و فرشتگان نیز ، تا شما را ازظلمت ها به « نور » خارج کنند معلوم می شود صلوات خداوند یعنی نورانی کردن و اگر این فیض قطع شود و خداوند بر کسی درود نفرستد در ظلمت خواهد ماند .

باید خود را با این معیار بسنجیم که اگر توفیق اطاعت و انجام تکالیف شرعی نصیب ماشد و از احکام و آداب عبادات کم و بیش به حکمت آنها راه یافتیم ، بدانیم که صلوات خداوند و فرشتگان نصیب ما شده است وگرنه یقیناً لغزش داشتیم وگرفتار گناه شده ایم وقتی مؤمن از این راه نورانی شد هم راه خود را می بیند و هم می تواند راهبر باشد و به دیگران راه را نشان دهد.

استاد علامه طباطبایی (قدس سره) می فرمودند:

معنای صلوات بر محمد و آل محمد (علیهم السلام )این است که خدایا رحمتت را بر آنان فرو فرست که از آن به ما برسد اگر بخواهد رحمتی ببارد ابتدا بر این خاندان می بارد و سپس به دیگران می رسد لذا طلب رحمت کردن مستلزم اجابت دعا است .

مرحوم سید حیدر آملی این سخن بلند را نقل می کند و به محقق طوسی هم منسوب است که درباره حضرت ولی عصر (اروحنا فداه ) گفته می شود:

بیمنه رزق الوری ، و بوجوده نبتت الارض و السماء[6]»

یعنی به وجود امام عصر (عجل الله تعالی فرجه الشریف ) جهانیان روزی می خورند و به پاس وجود آن حضرت آسمان و زمین برجاست پس همه برکات از این خانواده به سایرین می رسد.

اعجازقرآن

قرآن معجزه است و از منکران دعوت کرده تا مانند آن بیاورند اما منکران عاجز بودند پس چرا ایمان نیاوردند؟ پاسخ این است که تعصبهایی که داشتند مانع از یافتن راه هدایت و قرار گرفتن در این مسیر بود.چنانچه خود قرآن اینگونه می فرماید:((.... آنها آیات را انکار کردند با اینکه در دل یقین داشتند و این بخاطر ظلم وبرتری طلبی آنانست)) نمل /14